مقالات

پیوند مغز استخوان

 ۱۳۹۵/۰۴/۱۲
پیوند مغز استخوان
مغز استخوان یک بافت اسفنجی شکل داخل استخوان است که سلول های خونی در آن ساخته می شود. سلول های خونی برای سلامت بدن لازم هستند. سلول های خون شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها هستند که تمام این سلول ها از یک نوع سلول اولیه در مغز استخوان به نام سلول بنیادی (stemcell) ساخته می شود. 
پیوند مغز استخوان چیست ؟ پیوند مغز استخوان درحقیقت جایگزینی مغز استخوان ناسالم با یک مغز استخوان سالم است. پیوند مغز استخوان مانند سایر پیوندها نیاز به عمل جراحی ندارد. برای پیوند مغز استخوان ابتدا مغز استخوان نارسا کاملاً به وسیله داروهای شیمی درمانی تخریب می شود و پس از آن مغز استخوان سالم به جای آن تزریق می گردد. این عمل برای درمان بسیاری از بیماری ها که مغز استخوان فرد را درگیر می کند استفاده می شود.
انواع پیوند مغز استخوان : 
- آلوژنیک : مغز استخوان از یک دهنده ی سالم (معمولاً بستگان درجه اول فرد خصوصاً (برادر یا خواهر) گرفته می شوند به بیمار تزریق می گردد.
- اتولوگ : مغز استخوان خود فرد زمانی که پس از درمان در وضعیت طبیعی قرار می گیرد گرفته می شود.
- پیوند از خون بند ناف : از فرد بارداری از بستگان بیمار پس از زایمان از سلول های بنیادی جفت خون بند ناف گرفته می شود.
- پیوند ساینژینک ( پیوند دو قلوهای همسان)
شرایط لازم برای دریافت پیوند مغز استخوان : مرحله ی بهبودی موقت – سن کمتر از 50 سال – وجود اهدا کننده ی مناسب اتفاقات طی پیوند : اولین مرحله تخریب کامل مغز استخوان ناسالم است. پیوند مغز استخوان یکی از روش های منتخب در درمان برخی از ناهنجاری های خونی مادرزادی مانند تالاسمی، بیماری های بدخیم، انواع سرطان خون و به ندرت مواد نقص سیستم ایمنی و سرطان های استخوان و سینه می باشد.
پیوند مغز استخوان عمدتاً به دو روش انجام می شود : 1) پیوند آلوژن ( از فرد دهنده) : جهت درمان تالاسمی و بعضی از انواع سرطان خون به کار می رود. سلول های تولید کننده اجزای خون از یک دهنده سالم گرفته شده و به بیمار تزریق می شود. برای افراد بالای 60 سال توصیه نمی شود . پیوند مغز استخوان تنها از افراد درجه یک خانواده بیمار قابل انجام می باشد. بهترین دهنده دوقلوی همسان وی می باشد. اما خواهر یا برادر غیر دوقلو هم می توانند دهنده پیوند باشند به شرطی که از نظر کمپلکس سازگاری بافتی (HLA) با هم کاملا مشابه باشند. همجنس بودن بیمار و دهنده احتمال موفقیت پیوند را افزایش می دهد . افراد حامله و افرادی که به عفونت های خاص مبتلا هستند نمی توانند دهنده پیوند باشند. موارد غیرطبیعی باید قبل از شروع فرآیند پیوند درمان شوند.
مراحل پیوند : بستری در بخش پیوند مغز استخوان به مدت یک ماه و تجویز درمان شیمی درمانی و همزمان تجویزداروی محرک تولید سلول های مغز استخوان (GCSF) (هر 12 ساعت یک آمپول زیرجلدی) به مدت 5 روز و جدا کردن سلول های خونی توسط دستگاه سل سپراتور و تزریق به بیمار .
دهنده مغز استخوان دچار عوارض خاص نمی گردد و به مدت 3 ماه باید قرص آهن و اسید فولیک مصرف کند.
مرحله اصلی و حساس پیوند مراحل پس از تزریق سلول های پیوندی می باشد که خطر ابتلا به عفونت های مختلف در این دوران بسیار زیاد است. عارضه دیگر پیوند بیماری پیوند علیه میزان می باشد. با علائمی از قبیل قرمزی ، خارش پوست، پوسته ریزی، بالا رفتن آنزیم های کبدی، یرقان، اسهال، استفراغ، تهوع، سوء تغذیه.
2) روش اتولوگ (از خود فرد بیمار) : در موارد سرطان غدد لنفاوی و میلوم مولتیپل و بعضی از انواع سرطان خون کاربرد دارد. مانند روش قبل است ولی نیاز به دهنده پیوند ندارد. عوارض پیوند نیز وجود دارد ولی با توجه به اینکه آغاز فعالیت سلول های پیوند شده در این روش در مقایسه با روش آلوژن سریع تر رخ می دهد، بهبودی نیز سریع تر رخ خواهد داد. همچنین عوارض از شدت کمتری برخوردار می باشد.
مرحله قبل از بستری شدن در بخش : 1) معاینه فیزیکی و آزمایشات 2) انتخاب اهدا کننده مناسب 3) تصمیم گیری نهایی 4) انتخاب فرد مناسب برای اهدا پلاکت (غیر از خانم باردار، مادران شیرده افراد ضعیف و ناتوان، افراد با فشار خون پایین، کسانی که قادر به اقامت در شهر محل بستری بیمار نیستند)
5) تهیه داروها و وسایل مورد نیاز 
6) آغاز درمان 
از هنگام بستری شدن بیمار تا هنگام پیوند : نزدیک به ده روز طول می کشد . یک کاتتر ویژه در ورید گردنی بیمار گذاشته می شود پس از دو هفته بیمار و مغز استخوان وی آماده هستند که از طریق همان کاتتر وریدگردنی به بیمار تزریق می گردد.
چه افرادی برای اهدا پلاکت مناسب اند ؟
1) داشتن گروه خونی کاملاً یکسان با بیمار
2) داشتن احساس مسئولیت در برابر بیمار
3) در افراد بالای 60 سال، مبتلایان به دیابت، ناراحتی های قلبی، افت فشارخون، زنان حامله و شیرده، افراد مبتلا به هپاتیت، ایدز یا افراد معتاد به مواد مخدر اهدا پلاکت ممنوع است.
4) اهدا پلاکت در دوران قاعدگی برای خانم ها ممنوع است.
مراحل درمان بیمار پیوند مغز استخوان در بیمارستان امام رضا (ع)
1) گرفتن معرفی نامه برای هیات امنای صرفه جویی ارزی و تشکیل پرونده در ورود به بخش BMT
2) کاتترگذاری و شروع مرحله موبیلیزاسیون
3) سلول گیری یا آفرزیس (که حدود 7-5 ساعت طول می کشد)
4) شیمی درمانی قبل از پیوند 
5) انجام پیوند و تزریق سلول های بنیادی 14-12 ساعت پس از آخرین کموتراپی
6) نوتروپنی : 7-5 روز پس از تمام کموتراپی
7) Engraftment
8) ترخیص بیمار
نکات پس از ترخیص :
1) داشتن اتاق جداگانه برای بیمار 
2) جمع آوری وسایل غیرضروری از اتاق 
3) شستن مرتب دستشویی خاسه با مواد شوینده
4) شستشوی کامل دستها 
5) رعایت بهداشت دهان و دندان 
6) مراقبت از بیمار به نحو بهداشتی
7) اجتناب از اجتماعات شلوغ به مدت 3 ماه 
8) استفاده از ماسک صورت 
9) در صورت لزوم شرکت در اجتماعات نظر پزشک درج شود.
10) استحمام مرتب بیمار
11) رعایت نظافت اتاق بیمار
12) مصرف به موقع داروها 
13) اجتناب از خوردن میوه جات و سبزیجات خام حداقل به مدت یک ماه 
14) پختن غذا به شیوه بهداشتی
15) اجتناب از مصرف غذاهای نفاخ
16) اجتناب از مصرف ادویه، ترشی، سس های مختلف سرخ کرده بیش از حد 
17) اجتناب از مصرف فرآورده های لبنی غیرپاستوریزه
18) اجتناب از مصرف تخم مرغ نیمرو یا غذاهای حادی تخم مرغ (تخم مرغ آب پز منعی ندارد)
19) اجتناب از مصرف تنقلات
20) انجام کامل واکسیناسیون یک سال پس از پیوند
21) مراجعه منظم به پزشک 
در صورت تب بالای C 5/38 /لرز/تنفس مشکل یا بسیار سریع/سوزش ادرار/ادرار خونی/اسهال/ سردردطولانی/خستگی و حساسیت، ضعف و بی اشتهایی بیش از پیش نداشتن ادرار برای 8-6 ساعت با درمانگاه پیوند تماس گرفته شود.
تهیه کنندگان : سکینه قربانی (کارشناس پرستاری) – سوسن قربانی(کارشناس پرستاری)  
دکتر مهرداد پاینده فوق تخصص مدیکال آنکولوژی هماتولوژی 
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.